Aktywna przestrzeń pracy dla dziecka? Fizjoterapeutka tłumaczy, dlaczego jest to konieczne

Wielogodzinne przesiadywanie, często w nieodpowiedniej pozycji i na nieergonomicznym krześle, może skończyć się wadami postawy u dzieci. Barbara Smirnow-Kurp, fizjoterapeutka a prywatnie mama dwójki dzieci, tłumaczy, na jakie wady narażone są maluchy, i jak za pomocą m.in. aktywnych mebli można temu zapobiec

HSR.life: Jakie są najczęstsze wady postawy u dzieci, z jakimi zwracają się do Pani rodzice?

Barbara Smirnow-Kurp: Postawa ciała to skryty złodziej zdrowia społeczeństwa. Ponieważ towarzyszą jej przykre dolegliwości w młodym wieku, często są̨ bagatelizowane. Współczesny tryb życia i aktualne wzorce społeczne ograniczają̨ aktywność fizyczną dzieci, co wpływa na powszechne występowanie wad postawy. Liczba uczniów z wadami postawy rośnie z roku na rok, a wady pojawiają̨ się u coraz młodszych dzieci.

Najczęstsze wady postawy u dzieci w wieku szkolnym, z jakimi spotykam się w gabinecie są̨: wady kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej, czyli zwiększenie lub zmniejszenie fizjologicznych krzywizn kręgosłupa. Charakterystyczne są̨ cztery postaci tych wad: plecy okrągłe, plecy wklęsłe, plecy okrągło-wklęsłe i plecy płaskie. Boczne skrzywienie kręgosłupa, czyli popularna skolioza, należy do wad postawy w płaszczyźnie czołowej i jest jedną z najczęściej powtarzających się wad u dzieci w okresie rozwoju. Coraz częściej spotykam się też z wadami klatki piersiowej – tu pojawia się klatka piersiowa lejkowata oraz klatka piersiowa kurza. Wadami, które w znacznym stopniu pogarszają̨ statykę ciała oraz zmieniają̨ postawę ciała, są wady kończyn dolnych, które stoją na podium patologii. Mogą być oczywiście wadami wrodzonymi, występować jako następstwo asymetrii w budowie wyżej położonych części ciała lub też jako efekt przeciążeń pracą statyczną. Najczęściej spotykane deformacje kończyn dolnych to: koślawość lub szpotawość kolan oraz wady stóp, wśród których najczęstsze to: stopa płaska, stopa płasko-koślawa, stopa wydrążona czy stopa płaska poprzecznie.

Czym są spowodowane wady postawy u dzieci?

Wady postawy dzieci w wieku rozwojowym występują̨ u ok. 50–60 proc. dzieci i najczęściej spowodowane są złymi nawykami lub nadmiernym w stosunku do wzrostu i wagi obciążeniem ciała. Mogą prowadzić też do trwałych zniekształceń w obrębie narządu ruchu. Najczęstszymi przyczynami są:

• siedzący (sedenteryjny) tryb życia;
• niska aktywność́ fizyczna;
• zbyt długie przebywanie w jednej pozycji;
• meble nieodpowiednio dobrane do wzrostu dziecka (zbyt wysokie lub zbyt niskie siedzenia i pulpity, zła proporcja pomiędzy wysokością̨ jednego i drugiego)
• niewłaściwy sposób siedzenia w czasie pisania – z jedną ręką̨ na pulpicie, a drugą opuszczoną;
• za ciasne ubranie,
• nieodpowiedni rozmiar obuwia,
• słaby wzrok (dziecko garbi się̨ lub ustawia asymetrycznie głowę, szczególnie przy
  widzeniu jednoocznym);
• słaby słuch (ubytek słuchu lub wzroku – szczególnie jednostronny – powoduje, że uczeń, kompensując wadę̨, przechyla głowę lub wysuwa ją do przodu;
• niedożywienie lub przekarmienie;
• u dziewczynek chęć ukrycia rozwijających się piersi;
• zbyt wysoki wzrost w stosunku do rówieśników,
• noszenie zbyt dużych ciężarów (np. ciężki tornister);
• przygnębienie, depresja (spada aktywność́ fizyczna – cześć mięśni może być nadmiernie napięta – najczęściej dotyczy to obręczy barkowej, a część́ nadmiernie zwiotczała jak mięśnie przykręgosłupowe, co prowadzi do pogłębienia naturalnych krzywizn kręgosłupa lub zmian w postawie ciała);
• błędy popełniane przy noszeniu różnych przedmiotów u dziecka np. tylko na jednej ręce, prowadzenie dziecka zawsze za jedną, tą samą rękę);

Duży wpływ na kształtowanie się u dzieci prawidłowej sylwetki, a tym samym prawidłowej budowy narządów ruchu, mają ich rodzice i opiekunowie. Dzięki wyrabianiu już u małych dzieci prawidłowych nawyków, możemy ograniczyć ryzyko wystąpienia nieprawidłowości. Troska o właściwie zorganizowany dzień, z zapewnieniem aktywności fizycznej, możliwość odpoczynku oraz właściwe odżywianie to podstawowe elementy profilaktyki, które powinny być zapewnione przez rodziców i szkołę. Dziecko idące do przedszkola lub szkoły musi być́ wyspane, zjeść w domu śniadanie, powinno nosić też ubranie odpowiednie do pory roku.

Czym grozi siedzenie? Czy w przypadku lekkich wad postaw u dziecka kosztowna rehabilitacja jest konieczna?

Początek dysfunkcji narządów ruchu – to okres szkolny, kiedy młodzi ludzie w wieku, gdy posiadają̨ najsilniej rozwiniętą̨ potrzebę̨ ruszania się, spędzają̨ w przymusowej, siedzącej pozycji kilka, a w starszych klasach, nawet kilkanaście godzin dziennie (praca w szkole i w domu). Obok schorzeń w obrębie lędźwiowego odcinka kręgosłupa, pojawiają się coraz częściej nowe, atakujące odcinek szyjny i nadgarstek dolegliwości.

Profilaktyka wad postawy to całokształt postepowania zabezpieczający ogólne zdrowie zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Problem ten jest szczególnie ważny u dzieci i młodzieży, gdyż w okresie wzrostu postawa łatwo ulega zaburzeniom, a osiągnięty w tym okresie rodzaj postawy dominuje w dużym stopniu przez całe życie. Siedzący tryb życia powoduje osłabienie układu mięśniowego, zwłaszcza mięśni grzbietu i brzucha. Konieczne jest już we wczesnym dzieciństwie wyrobienie nawyku utrzymywania prawidłowej postawy ciała we wszystkich czynnościach życia codziennego, a zwłaszcza tych, w których kręgosłup ulega przeciążeniu.

Należy przestrzegać prawidłowej postawy podczas pracy, ale także i w czasie odpoczynku. Zapobieganie wadom postawy to również dostosowanie sprzętów domowych i środowiska, w którym przebywamy do potrzeb i możliwości kręgosłupa oraz dbanie o higienę̨ psychiczną, prowadzenie uregulowanego trybu życia i podtrzymywanie dobrego ogólnego stanu zdrowia. Chcąc mieć zdrowy i sprawny kręgosłup, należy o niego dbać́ przez całe życie. Ograniczanie siedzącego trybu należy zrobić poprzez zwiększenie ogólnej aktywności – uprawianiu sportu oraz pracy przy wsparciu aktywnych mebli. Słowem – każda forma ruchu się liczy.

Konieczne jest też utrwalanie od wczesnego dzieciństwa nawyku utrzymywania prawidłowej postawy ciała podczas wszystkich czynności, dlatego warto dostosować sprzęty i meble w domu i szkole do potrzeb i możliwości fizjologicznych kręgosłupa.

Jak już wspomniałam, najkorzystniejszym okresem dla profilaktyki wad postawy jest dzieciństwo. Przyswojone wówczas nawyki prawidłowych zachowań́ zdrowotnych owocują̨ w wieku dojrzałym sprawnością̨ i lepszą jakością̨ życia. Uważam też, że każde dziecko powinno mieć możliwość odbycia wizyty u fizjoterapeuty, w celu profilaktycznej diagnostyki ciała. Rodzice często nie zauważają dysfunkcji w biomechanice ruchu swojego dziecka, bo widzą je na co dzień. Lecz im szybciej zdiagnozujemy wady, tym łatwiej jest zadbać o prawidłowy i harmonijny rozwój jego ciała.

Ile średnio trwa rehabilitacja wad postawy u dzieci?

Jest to bardzo trudne pytanie. Każdy przypadek jest indywidualny. Planując odpowiednią rehabilitację dziecka, należy wziąć pod uwagę szereg czynników takich jak: wiek, aktywność fizyczna dziecka, przyczynę i skalę zaistniałych dysfunkcji. Fundamentalne znaczenie w rehabilitacji wad postawy ma ich wczesne wykrycie i odpowiednio szybko wdrożona rehabilitacja, bowiem zwlekanie w tym zakresie może mieć poważne skutki dla prawidłowego rozwoju dziecka i jakości jego życia w przyszłości. Kolejnym bardzo istotnym elementem terapii jest praca pacjenta nad samodzielną korekcją postawy przed lustrem.

W jaki sposób można przeciwdziałać wadom postawy?

To trudne, lecz za razem bardzo proste rozwiązanie. Mianowicie, aby zachować prawidłowe napięcie mięśni, które odpowiada za symetrię ciała wystarczy ruszać się. Tak! I to przez cały dzień. Przy wykonywaniu codziennych czynności bardzo ważne jest, aby uczyć dzieci prawidłowych wzorców ruchowych, ponieważ umożliwi to harmonijny rozwój całego układu ruchu. Następstwami braku aktywności fizycznej są takie problemy jak: zwiotczenie mięśni i niewykształcenie ich właściwej siły i sprężystości oraz utrata przez układ kostny podpory mięśniowej.

W jakim wieku dziecka najlepiej zainwestować w aktywną przestrzeń pracy?

W rozwoju dzieci występują̨ okresy szczególnej podatności organizmu na powstawanie wad postawy. Pierwszy okres w wieku 6–7 lat wiąże się ze zmianą stylu życia. Rozpoczęcie nauki w szkole oznacza kilkugodzinną wymuszoną pozycję siedzącą w ławce szkolnej, przy bardzo silnie rozwiniętej potrzebie ruchu. Dziecko przechodzi ze swobodnego zmieniania pozycji w przedszkolu do siedzenia na krześle. Jest to dla jego rozwoju cielesnego dość drastyczne przeżycie.

Drugi okres krytyczny pojawia się: u dziewcząt w wieku 11–13 lat, u chłopców – 13–14 lat i związany jest z pokwitaniowym skokiem wzrostu, podczas którego następuje zmiana proporcji ciała i położenia środka ciężkości. Podczas skoków wzrostowych dziecko jest bardzo podatne na wpływ rozmaitych czynników zewnętrznych, a rozwój układu mięśniowego nie nadąża za szybkim wzrostem kości. Zakończenie okresu dojrzewania istotnie kształtuje prawidłową postawę, która umożliwia człowiekowi wysiłek fizyczny, dlatego tak ważne jest kształtowanie nawyku prawidłowej postawy już u małego dziecka.

W krajach rozwiniętych obserwuje się, że ludzie coraz większą część swojego czasu spędzają w pozycji siedzącej (w szkole, w pracy, w samochodzie, przy komputerze, przed telewizorem). Niestety, często korzystają też z nieergonomicznych i niedostosowanych do swojego wzrostu mebli i przyjmują asymetryczną lub wymuszoną postawę ciała. Wywołuje to negatywne skutki – zwłaszcza u dzieci, dlatego nie ma co zwlekać z doborem odpowiednich mebli do nauki i pracy dla dziecka. Zwłaszcza, że zarówno biurko regulowane elektrycznie, jak i aktywne krzesła dla dziecka, można dopasowywać do wzrostu, zapobiegając w ten sposób nieprawidłowej postawie ciała.

Basia Smirnow-Kurp

Fizjoterapeuta, absolwentka Uniwersytetu Medycznego na wydziale fizjoterapia. Od 13. roku życia zawodniczka softballu. Jej pasja i uzależnienie dzięki któremu zrozumiała co chcę w życiu robić. Zmagała się z wieloma kontuzjami. Uparcie przyspieszała swój powrót na boisko zagłębiając się w świat medycyny. Zauważyła, że jest w stanie sobie pomóc. Dlatego postanowiła zająć się profesjonalnie rehabilitacją sportową i pomagać innym w powrocie do pełnej sprawności.